Pamięć immunologiczna - co to?

Pamięć immunologiczna jest to pojęcie określające gotowość organizmu do przyspieszonej i bardziej efektywnej odpowiedzi immunologicznej podczas kolejnego kontaktu z antygenem. Co to jest antygen? Antygen jest to ciało obce lub wszystkie substancje rozpoznawane przez układ odpornościowy organizmu i wywołujące produkcję przeciwciał. Antygeny mogą być pochodzenia zewnętrznego, np.: bakterie, ich toksyny oraz obce białka, a także antygeny naturalne, wytwarzane przez organizm, np.: antygeny krwinkowe, zgodności tkankowej. Obecność antygenów naturalnych na powierzchni naszych komórek powoduje, że każdy organizm jest niepowtarzalny, a jego układ odpornościowy rozpoznaje i akceptuje własne antygeny, a niszczy wszelkie ciała obce. Antygeny charakteryzują się dwiema cechami: potrafią swoim działaniem wywołać odpowiedź organizmu w postaci przeciwciał (immunogenność) oraz potrafią reagować z przeciwciałem lub z aktywną, uczuloną komórką (antygenowość).

źródło

Inaczej pisząc, pamięć immunologiczna jest to zjawisko polegające na zapamiętywaniu przebytych infekcji przez układ odpornościowy (wytworzenie odpowiednich przeciwciał), co powoduje szybsze zwalczanie następnych infekcji. Pierwszy kontakt z drobnoustrojem może doprowadzić do zachorowania, nastąpi rozwój odpowiedzi immunologicznej, a ponowny kontakt z tym drobnoustrojem (nawet po wielu latach) prowadzi do przyspieszonej i gwałtownej reakcji niszczącej wnikające drobnoustroje, chroniąc przed zachorowaniem. Odpowiedź wtórna na wielokrotny kontakt z antygenem może ulec osłabieniu np. w przypadku podawania antygenu od małych do stopniowo wzrastających dawek. Aby odróżnić te dwa procesy stosujemy pojęcia:

• pamięć pozytywna - prowadząca do wzmagania odpowiedzi na antygen
• pamięć negatywna - prowadząca do osłabienia odpowiedzi na antygen, wykorzystywana do leczenia m.in. chorób alergicznych 

 Jak to się dzieje, że nasz organizm pamięta zetknięcie z danym antygenem? Istnieją trzy teorie tłumaczące długotrwałość pamięci immunologicznej:

1. limfocyty pamięci są długowieczne
2.  limfocyty pamięci nie są aż tak długowieczne, ale antygen, który wywołał odpowiedź pierwotną pozostaje związany przez długi czas nieustannie stymulując rozpoznające go limfocyty
3. limfocyty pamięci są nieustannie pobudzane przez antygeny reagujące krzyżowo lub mitogeny

Gdzie się ta pamięć "kryje"?
Pamięć immunologiczna jest wynikiem stymulacji długo żyjących limfocytów pamięci (limfocyty B i limfocyty T) lub ustawicznej stymulacji specyficznych limfocytów przez antygen zdeponowany w narządach limfatycznych, głównie śledzionie i węzłach chłonnych.

limfocyt B

Limfocyty B pamięci
Powstają w trakcie pierwotnej odpowiedzi immunologicznej. Różnią się od limfocytów B pierwotnych następującymi cechami:

• łatwiej ulegają aktywacji
• są liczniejsze
• ich receptory immunoglobulinowe mają większe powinowactwo do antygenu
• dłużej żyją i inaczej krążą w organizmie
• mają receptory Toll-podobne

Limfocyty B pamięci powstają przede wszystkim w grudkach limfatycznych, a po aktywacji opuszczają je i wędrują do innych obszarów, głównie do szpiku.
Wirusy Eppsteina-Barr mogą po infekcji pierwotnej całe nasze życie "ukrywać się" w limfocytach B pamięci.

Zjawisko pamięci immunologicznej przyczyniło się do zmniejszenia, a nawet eliminacji niektórych chorób zakaźnych. Szczepienia ochronne, także indukują w organizmie człowieka rozwój pamięci immunologicznej, a tym samym gotowość do efektywnej odpowiedzi wtórnej.


Źródło:

1. Gołąb J., Jakobisiak M., Lasek W., Stokłosa T., Immunologia, 2007, PWN.